Polska muzyka tradycyjna – dziedzictwo fonograficzne. Stan aktualny, zachowanie, udostępnianie (Etap I)
W roku 2015 w Zbiorach Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN – najstarszej i największej w Polsce placówce gromadzącej nagrania polskiej muzyki tradycyjnej – zrealizowano pierwszy etap projektu „Polska muzyka tradycyjna – dziedzictwo fonograficzne. Stan aktualny, zachowanie, udostępnianie”. Projekt finansowany był ze środków Ministerstwa Kultury i Sztuki w ramach programu Dziedzictwo Kulturowe (priorytet: Kultura ludowa i tradycyjna).
Na podstawie kwerend sformułowano wniosek, iż największa ilość zasobów dokumentów fonograficznych, utrwalających dziedzictwo polskiej pieśni i muzyki ludowej, znajduje się w zbiorach instytucji naukowych, muzeów, lokalnych instytucji kultury, stowarzyszeń, a także w zasobach prywatnych. Ten niezwykle cenny zasób stanowiący istotne źródło do poznania polskich tradycji muzycznych pozostaje w znacznej mierze nierozpoznany, zagrożony, nieopracowany a niekiedy nieznany nawet zainteresowanym tematyką ludowych tradycji muzycznych – dlatego ideą projektu była digitalizacja części zbiorów poszczególnych, rozproszonych jak dotąd kolekcji.
W ramach projektu zdigitalizowano i opracowano następujące kolekcje nagrań lub ich części:
-
- kolejną część Zbiorów Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN,
-
- nagrania terenowe Franciszka Kotuli ze zbiorów Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli w Rzeszowie (40 archiwalnych taśm magnetycznych z nagraniami dokumentalnymi wraz z dokumentacją towarzyszącą),
-
- nagrania terenowe Aranuty Ady Radzikowskiej i Celestyna Wrębiaka ze zbiorów Muzeum Południowego Podlasia w Białej Podlaskiej (materiały tekstowe z transkrypcją: 23 zespoły oraz dwie księgi inwentarzowe),
-
- nagrania terenowe Wacława Tuwalskiego ze zbiorów Towarzystwa Regionalne im. Wacława Tuwalskiego w Woli Osowińskiej (Podlasie) – łącznie 20 taśm magnetycznych,
-
- zachowane nagrania terenowe przekazane z Fonoteki Akademii Muzycznej w Łodzi – nagrania z obozów naukowych Uniwersytetu Łódzkiego, zapewne Katedry Etnografii (Łowickie, Podkarpacie),
-
- część kolekcji nagrań dokumentalnych Wandy Księżopolskiej (Wschodnie Mazowsze) – łącznie 20 kaset magnetofonowych z nagraniami terenowymi,
-
- nagrania z kolekcji Tomasza Świątkowskiego (nagrania terenowe Henryka Świątkowskiego w Łowickiem) – łącznie 20 kaset magnetofonowych z archiwalnymi nagraniami terenowymi,
- 19 taśm i 12 kaset magnetofonowych z prywatnej kolekcji nagrań Stanisława Woźnicy (Wschodnie Mazowsze), a także pozostałe nagrania z prywatnych kolekcji: taśmy z prywatnej kolekcji nagrań nagrań Ireny Gacek (Podhale), taśmy z prywatnej kolekcji nagrań Stanisława Rycąbla (Świętokrzyskie), taśmy z prywatnej kolekcji nagrań (przekazujący oryginały do digitalizacji i opracowania, reprezentujący właściciela nagrań: Katarzyna Rosik; Kieleckie).
Projekt zrealizowany został przez zespół specjalistów: etnomuzykologów, muzyków, dialektologów, kulturoznawców, reżyserów dźwięku, inżynierów elektroników, informatyków (absolwentów m.in. Instytut Muzykologii UW, Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej UW, Uniwersytetu Muzycznego im. F. Chopina w Warszawie, Politechniki Warszawskiej), którzy od wielu lat opracowują Zbiory Fonograficzne Instytutu Sztuki PAN, a także zasoby fonograficzne i audiowizualne innych instytucji naukowych i instytucji kultury. Zespół kierowany był przez Jacka Jackowskiego – kierownika Zbiorów Fonograficznych IS PAN, specjalistę, który zdobywał swe doświadczenie również za granicą, m.in. w Phonogrammarchiv w Wiedniu najstarszym i wiodącym archiwum fonograficznym na świecie, w Phonogrammarchiv w Berlinie, w Instytucie Antropologii Kulturowej w Tampere w Finlandii i innych ośrodkach w Sztokholmie, Budapeszcie, Monachium, a także współpracuje z Biblioteką Narodową i Polskim Radiem.
W ramach projektu, 22 września 2015 roku w Instytucie Sztuki odbyło się seminarium Polska muzyka tradycyjna – dziedzictwo fonograficzne. Stan aktualny, zachowanie, udostępnianie, w trakcie którego dyskutowano m.in. nad takimi kwestiami i problemami jak: historia fonografii ze szczególnym uwzględnieniem historii fonografii etnomuzycznej, charakterystyka i specyfika historycznych nośników dźwięku (wałki fonograficzne, płyty, rolki pianolowe, taśmy, zapis cyfrowy), metody opisów i katalogowania dokumentów dźwiękowych, zagadnienie rozróżnienia statusu nośników, metody archiwizacji, digitalizacji, rekonstrukcji dźwięku i wszelkie nieporozumienia i nadużycia w definiowaniu i nazywaniu określonych procesów, aktualny stan polskiego dziedzictwa etnofonograficznego i zarys perspektyw opracowania i udostępniania tych zasobów.
Referaty przedstawili specjaliści m.in. z Archiwum Polskiego Radia, Biblioteki Narodowej, Instytutu Fryderyka Chopina, Instytutu Sztuki PAN: Prof. Ewa Dahlig-Turek, prof. Piotra Dahlig, Anna Rutkowska, Maria Wróblewska, dr. Mariusz Wrona, Katarzyna Janczewska-Sołomko, Jacek Jackowski.
W planowanym na 2016 r. drugim etapie projektu, prócz kontynuacji prac nad zbiorem Instytutu Sztuki, po odbytych już wstępnych rozmowach z właścicielami zbiorów, zamierzamy rozpocząć digitalizację i opracowanie m.in. następujących kolekcji: Archiwum Muzycznego Folkloru Religijnego w Instytucie Muzykologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Pracowni „Archiwum Etnolingwistycznego” Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Bukowiańskiego Centrum Kultury „Dom Ludowy” w Bukowinie Tatrzańskiej.