Polska muzyka tradycyjna – dziedzictwo fonograficzne. Stan aktualny, zachowanie, udostępnianie. Etap III
Niniejszy projekt był realizowany w Zbiorach Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN – to największa i najstarsza w Polsce jednostka zajmująca się systematyczną dokumentacją polskiego folkloru. Pomysłodawcą i koordynatorem projektu jest Jacek Jackowski – kierownik Zbiorów Fonograficznych. Projekt zrealizowany został z udziałem środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Projekt „Polska muzyka ludowa – dziedzictwo fonograficzne. Stan aktualny, zachowanie, udostępnianie. Etap III” jest kontynuacją działań zmierzających do dokładnego określenia stanu zasobu i zachowania historycznego dziedzictwa fonograficznego polskiej muzyki tradycyjnej oraz jego zabezpieczenia, dokładnego opracowania i udostępnienia w ramach jednego centralnego repozytorium cyfrowego. W poprzednich etapach projektu dokonano kwerend archiwalno-bibliotecznych, i w ich wyniku wytypowano kolekcje fonograficzne do digitalizacji (m.in. nagrania ze zbiorów Franciszka Kotuli, Wandy Księżopolskiej, Stanisława Woźnicy, Wacława Tuwalskiego) czy nagrania tworzone w ramach instytucji (KUL, UMCS i inne).

W trzecim etapie projektu kontynuowano prace identyfikacyjne, opracowanie, digitalizację i udostępnienie kolejnych zasobów dużych archiwów:

  • Zbiorów Fonograficznych IS PAN – kolejne ponad 100 nośników, w tym unikatowe nagrania z l.1945 – 1950 zdigitalizowane we współpracy z austriackim inżynierem Franzem Lechleitnerem (Phonogrammarchiv)
  • Zbiorów Archiwum Muzycznego Folkloru Religijnego w Instytucie Muzykologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego – zabezpieczenie, transfer i opracowanie kolejnych 25 nośników z nagraniami polskich ludowych pieśni religijnych – digitalizacja Jacek Jackowski, Magdalena Jackowska;
  • Zbiorów Pracowni „Archiwum Etnolingwistycznego” Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie – kolejne 25 nośników – digitalizacja Kamila Pozimka, Angelika Fierka
  • Zbiorów Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli – kolejne, zupełnie nieznane nagrania zapisane na 28 taśmach magnetycznych i na taśmie filmowej 8 mm – digitalizacja Maciej Królikowski
  • Zbiorów Katedry Muzykologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu – 20 nośników z nagraniami folklorystycznych obozów studenckich prowadzonych przez zmarłego w tym roku prof. Jana Stęszewskiego – digitalizacja Ewelina Grygier
  • Część prywatnej kolekcji nagrań terenowych Wandy Księżopolskiej (Mazowsze Wschodnie, Podlasie) – digitalizacja Piotr Dorosz.

Digitalizacja najstarszej części kolekcji

Ze względu na specyfikę oryginalnych nośników – miękkich płyt typu Decelith i lakierowych płyt typu Pyral zapisanych tuż po zakończeniu II wojny światowej (pierwszych nagrań dokonano już w sierpniu 1945 r.) a także ze względu na wymagającą szczególnego podejścia merytoryczno-technologicznego jakość zapisów zrealizowanych na nie-fabrycznym sprzęcie do realizacji tej części projektu zaproszono inż. Franza Lechleitnera. Ten światowej sławy autorytet w zakresie technologii odczytu historycznych formatów zapisu dźwiękowego związany zawodowo z najstarszym na świecie naukowym archiwum fonograficznym w Wiedniu (Vienna Phonogrammarchiv) wspomógł nas swoim doświadczeniem, a także użyczył własnego sprzętu skonstruowanego w celu dokonania optymalnego odczytu historycznych nagrań.

Znajomość kierownika Zbiorów Fonograficznych Jacka Jackowskiego z inż. F. Lechleitnerem oraz innymi pracownikami wiedeńskiego Phonogrammarchiv (m.in. z ówczesnym dyrektorem placówki dr. Dietrichem Schüllerem, dr Gerdą Lechleitner czy Nadją Wallaszkovits) zapoczątkowana w 2004 r. (projekt Connecting Memories oraz Vienna Summer School on Audio Preservation) zaowocowała dalszą współpracą nie tylko w ramach konferencji naukowych i wymiany doświadczeń ale także w zakresie praktycznym. W 2015 r. inż. F. Lechleitner wraz z Jackiem Jackowskim dokonali w Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem digitalizacji tamtejszej kolekcji wałków fonograficznych Edisona. Ten niezwykle cenny historyczny materiał został opublikowany na płycie CD.

Jesienią bieżącego roku dokonaliśmy odtworzenia i digitalizacji ponad stu historycznych płyt ze Zbiorów Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN. Prace będą kontynuowane w przyszłym roku. Próby odtworzenia i digitalizacji tej kolekcji podejmowano wielokrotnie a jednym z efektów tych działań było wydanie płyty CD Early Post-war Polsich Folk Music Recordings. Niestety, ze względu na problemy techniczne zdecydowaliśmy się wówczas wydać materiał otrzymany w wyniku digitalizacji taśm magnetycznych kopii oryginalnych płyt. Obecnie, po uporządkowaniu, oczyszczeniu i zabezpieczeniu płyt przystąpiliśmy wreszcie do ich profesjonalnej digitalizacji. Efektem tych i przyszłych działań będzie rozszerzona wersja wspomnianego wydawnictwa płytowego, na którym zostaną zaprezentowane już w zupełnie oryginalnym brzmieniu najstarsze nagrania z Wielkopolski, Opoczyńskiego, Lubelszczyzny i Rzeszowskiego. Zagrają i zaśpiewają bezpośrednio spod igły Tomasz Śliwa, Bracia Brudło, Marianna Kulawiak, Franciszka Ciesiółka, Paweł Kalinka, Henryk Kretowicz i inni.