W 2023 roku zrealizowano dziewiąty etap projektu Polska Muzyka Tradycyjna – dziedzictwo fonograficzne. Stan aktualny, zachowanie, udostępnianie, prowadzonego od 2014 roku. Projekt po raz kolejny został dofinansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
W ramach tegorocznego etapu kontynuowano lub zakończono prace nad nagraniami ze Zbiorów Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN oraz zagregowanymi w repozytorium Etnofon kolekcjami:

  • nagrania ze Zbiorów Fonograficznych Instytutu Sztuki PAN (kontynuacja prac nad nagraniami dźwiękowymi, audiowizualnymi oraz materiałami towarzyszącymi nagraniom; w 2023 r. rozpoczęto prace nad dokumentacją towarzyszącą nagraniom Aleksandry Szurmiak-Boguckiej – dokonano ich skontrum, kopie dokumentacji włączono do zespołu tzw. „materiałów nienagranych”);
  • nagrania pochodzące z Archiwum Muzycznego Folkloru Religijnego w Instytucie Muzykologii KUL (w 2023 r. zakończono digitalizację i opracowanie całego zasobu taśm szpulowych liczącego 195 nośników);
  • zakończono etap prac nad zbiorem nagrań Pracowni Etnolingwistycznej im. Jerzego Bartmińskiego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (obecnie zdigitalizowany i opracowany zbiór liczy 90 nośników);
  • kontynuowano prace nad kolekcją nagrań dokumentalnych dr Bożeny Lewandowskiej (Orawa);
  • kontynuowano prace nad digitalizacją materiałów graficznych towarzyszących kolekcji nagrań z Muzeum Regionalnego w Wągrowcu;
  • kontynuowano prace nad szczegółową deskrypcja nagrań z kolekcji Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli w Rzeszowie w zakresie geolokalizacji sesji nagraniowych i miejscowości powiązanych z wykonawcami.

Ponadto powiększono zasób repozytorium o materiały z kolekcji nagrań dokumentalnych dokonanych na Podhalu przez dra hab. Tomasza Nowaka.

Efektem wyżej opisanych prac – oprócz zabezpieczenia, eksploracji i opracowania merytorycznego kolekcji – jest sukcesywnie rozwijające się repozytorium dokumentalnych nagrań polskiej muzyki tradycyjnej Etnofon. Jego stan po zakończeniu IX etapu projektu przedstawia się następująco:
W repozytorium zamieszczono 175 005 utworów łącznie z wyodrębnionymi zapowiedziami zapisane na 7771 nośnikach. Do 21 196 utworów opublikowano sample dźwiękowe w wolnym dostępie w systemie Etnofon i niezależnie 1544 pełnych zrekonstruowanych i zmasterowanych utworów na płytach CD także w wolnym dostępie. W repozytorium zaprezentowano 2916 zdjęć współczesnych i historycznych z badań terenowych (wykonawcy, instrumenty, sytuacje obrzędowe, taniec, rękopisy itp.). System prezentuje także materiały graficzne towarzyszące nagraniom: protokoły, spikerki, rękopiśmienne transkrypcje muzyczne i tekstowe, zdjęcia pudełek na nośniki i fotografie samych nośników. Obecnie to 32 806 cyfrowych plików graficznych (TIF, JPEG). W repozytorium dostępne jest także 1 058 transkrypcji muzycznych ilustrujących nagrania opublikowane w serii Polska Pieśń i Muzyka Ludowa.

W ramach IX etapu projektu kontynuowano kwerendy i badania terenowe. W 2023 r. zarejestrowano w terenie 851 utworów. Nagrano materiał muzyczny z obszaru m.in. Kurpiów, Roztocza, wschodniej części Podkarpacia, Podlasia. Udokumentowano m.in. zwyczaje i obrzędy oraz repertuar bożonarodzeniowy, kontynuowano badania i dokumentację żywej praktyki muzycznej w ramach pobożności ludowej (majówki, czerwcówki, Gorzkie Żale, Różaniec, śpiewy przy zmarłym, dróżki kalwaryjskie), zarejestrowano także melodie taneczne, tańce ludowe, pieśni obrzędowe, miłosne, wojskowe, sieroce, dziecięce, bożonarodzeniowe, adwentowe, wielkopostne, wielkanocne i in. Materiał po rejestracji jest edytowany, opracowywany merytorycznie (identyfikacja, indeksacja, deskrypcja, mapping) i archiwizowany w repozytorium. Dokonano także, na potrzeby archiwizacji i publikacji w repozytorium, nagrania całego 54 Ogólnopolskiego Festiwalu kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu n. Wisłą.

Grupa etnomuzykologów, etnografów i kulturoznawców (m.in. dr Beata Maksymiuk-Pacek, Małgorzata Orlewicz, Jolanta Dragan, Magdalena Dąbek oraz dr Jacek Jackowski) kontynuowała w 2023 r. prace konsultacyjno-koncepcyjne dotyczące rozwoju i wdrażania w repozytorium Etnofon standardów i mechanizmów deskrypcji regionalnej oraz klasyfikacji funkcjonalnej i gatunkowej nagrań pieśni i melodii.

W ramach IX etapu projektu kontynuowano także prace w zakresie konsultacji i ekspertyz prawnych w kontekście dokumentowania muzyki tradycyjnej i udostępniania historycznych, a także nowo wytworzonych obiektów i danych do badań.

Projekt Etnofon został zaprezentowany na trzech konferencjach naukowych:

  • w Palermo, 20 września 2023 r. podczas konferencji 38th European Seminar in Ethnomusicology (ESEM) w ramach panelu (Not only) For the pandemic. Solutions for the advanced use of traditional music resources (referat dra Jacka Jackowskiego);
  • podczas IX Krajowego Seminarium Etnomuzykologicznego Dźwięk-Słowo-Ruch-Obraz, które odbyło się w dniach 14–16 kwietnia 2023 r. w warszawskim Muzeum Azji i Pacyfiku (dr J.Jackowski wygłosił referat pt. Od roweru do transferu. Garść refleksji o tworzeniu, opracowywaniu i udostępnianiu źródeł badawczych dla etnomuzykologii, w którym omówiono problematykę tworzenia, deskrypcji, opracowania i archiwizacji nagrań na przykładzie metod i standardów wypracowanych w ramach projektu Polska Muzyka Tradycyjna – dziedzictwo fonograficzne. Stan aktualny, zachowanie, udostępnianie;
  • podczas konferencji Cyfrowa infrastruktura badań nad sztuką zorganizowanej w Instytucie Sztuki PAN dr J. Jackowski omówił wyzwania i możliwości współczesnej etnomuzykologii terenowej z uwzględnieniem nowoczesnych narzędzi – w tym repozytorium Etnofon – służących do opracowywania, archiwizowania i prezentacji obiektów – dokumentów etno-fonograficznych, -filmowych, -fotograficznych i metadanych.

Tematykę projektu Etnofon poruszył dr J. Jackowski w artykule pt. Etnomuzykolog w terenie a metodyka i technika – rys historyczny opublikowanym w „Kulturze Współczesnej” (nr 3/2023).

Repozytorium Etnofon zostało wspomniane w artykule dr Doroty Piramidowicz pt. Cyfrowa infrastruktura w badaniach nad sztuką. Tekst znajduje się na str. 66-67 w Raporcie 2023. Cyfrowa nauka, gospodarka i społeczeństwo wydanym przez Poznańskie Centrum Superkomputerowo-sieciowe.