Wszystkie monografie są recenzowane i publikowane zgodnie z wytycznymi Committe on Publication Ethics (COPE)

Grażyna Ruszczyk, Drewniana architektura uzdrowisk polskich w XIX i na początku XX wieku
Liber pro Arte, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2023
ISBN: 978-83-65631-32-9 (Liber pro Arte)
ISBN: 978-83-66519-61-9 (Instytut Sztuki PAN)

Drewniana architektura jeszcze do połowy XX w. w wielu regionach Polski stanowiła ok. 50% zabudowy, a w województwach wschodnich i południowych ponad 80%. Dzisiaj z tego wielkiego dziedzictwa pozostał niewielki procent. Tempo zniszczeń budowli z drewna jest zastraszające. Zabytki drewniane, szczególnie świeckie, są podpalane, rozbierane lub nieużytkowane popadają w ruinę. Znikając z krajobrazu, bezpowrotnie znikają również z pamięci. Ich strata to nie tylko strata pojedynczych budynków, ale krajobrazu kulturowego, który współtworzyły.

Książka Grażyny Ruszczyk, Drewniana architektura uzdrowisk polskich w XIX i na początku XX wieku dotyczy tej najmłodszej i najbardziej narażonej na zniszczenie spuścizny. W szybko rozwijających się miejscowościach uzdrowiskowych architektura była wyjątkowo różnorodna. W niewielkich enklawach powstały najciekawsze przykłady dziewiętnastowiecznego budownictwa drewnianego, ukazujące jego piękno i wartość.
Architektura została omówiona na przykładzie 14 uzdrowisk uważanych w ówczesnej literaturze za polskie: Buska, Ciechocinka, Iwonicza, Krynicy, Nałęczowa, Otwocka, Solca, Szczawnicy, Zakopanego, a także Janowa, Kosowa, Truskawca znajdujących się na Ukrainie oraz Połągi i Druskiennik na Litwie. Autorka szeroko przedstawiła tło historyczne i rozwój leczenia uzdrowiskowego i jego organizacji. W kolejnych rozdziałach omówiła konstrukcje ścian i dachów budynków, szalunki i dekoracje oraz układy planistyczne i przestrzenne, a także style charakterystyczne dla architektury drewnianej oraz ich europejską genezę. Praca jest bogato ilustrowana (398 il.) głównie archiwalnymi zdjęciami, projektami i pocztówkami ukazującymi pierwotny wygląd budynków sprzed późniejszych, licznych przebudów i przekształceń a często – bezpowrotnych zniszczeń.

Książka ukazała się drukiem dzięki darowiźnie Fundacji Banku PKO S.A.
Wydawcy dziękują również za wsparcie Stowarzyszeniu Gmin Uzdrowiskowych RP.

Stanisław Mossakowski, Wawel Zygmuntowski. Przewodnik historyczny po pałacu królewskim w XVI wieku
Liber pro Arte, Warszawa 2020
ISBN 978-83-65631-26-8

Wśród budowli rezydencjonalnych władców europejskich w dobie Renesansu królewski pałac na Wawelu wyróżnia się m.in. tym, że dzieje jego powstawania i użytkowania w czasach świetności można prześledzić na podstawie zachowanych i w większości opublikowanych, rachunków dworskich oraz archiwaliów miejskich i kościelnych. Waga tych materiałów, jest tym większa, że renesansowy pałac opuszczony przez dwór królewski w początku XVII wieku, długo zaniedbywany i niszczony pożarami, w tym zwłaszcza w latach 1595 i 1702, uległ ostatecznej dewastacji w czasie gdy go przerobiono na koszary wojska austriackiego. Natomiast po odzyskaniu zamku przez społeczeństwo polskie podczas wieloletnich prac restauracyjno-konserwatorskich, które z przerwą wojenną trwały niemal cały wiek dwudziesty, wspomniane materiały źródłowe z różnych powodów nie zostały w pełni wykorzystane. Toteż dzisiejsza postać dawnej rezydencji królewskiej mimo okazałości, do której przyczynia się zwłaszcza wspaniała kolekcja arrasów Zygmunta Augusta, jest bardzo odległa od tej, jaką pałac wawelski miał w czasach swej świetności, pod koniec panowania Zygmunta Starego.

Wieloletnie badania profesora Stanisława Mossakowskiego (trzy książki wydane w latach 2013, 2015 i 2020) pozwoliły na ukazanie różnic między dzisiejszym wyglądem pałacu a jego stanem w szesnastym wieku. Podjętą przez autora próbę rekonstrukcji pierwotnego wyglądu i sposobu użytkowania rezydencji zygmuntowskiej, w sposób przystępny dla niefachowego czytelnika, przedstawia niniejszy przewodnik. Jego układ dostosowany został do tradycyjnego sposobu zwiedzania pałacu. Kolejne rozdziały zawierają zatem omówienia: budynku bramy wejściowej, dziedzińca arkadowego, a następnie wnętrz pałacu w kolejności powstawania jego renesansowych skrzydeł, od zachodniego po południowe (są to: Dom Królowej, czyli obecna ekspozycja Sztuki Wschodu i wystaw czasowych, prywatne apartamenty królewskie i pokoje gościnne na pierwszym piętrze, reprezentacyjne apartamenty królewskie i pokoje gościnne drugiego piętra oraz pomieszczenia wielkorządów krakowskich na parterze skrzydła wschodniego). Osobna cześć przewodnika obejmuje budowle niezachowane (kolejne gmachy starostwa, dom królewien przed katedrą, kuchnie królewskie, łazienki króla i królowej, piekarnię i infirmerię Bony oraz jej pawilon letni pod zamkiem). Całość kończy krótka informacja o twórcach renesansowej rezydencji zygmuntowskiej.

 

Andrzej Józef Baranowski, Architektura sakralna w Wielkopolsce i jej zleceniodawcy na tle regionalizacji baroku
Liber pro Arte, Warszawa 2020
ISBN 978-83-65631-24-4
cena: 115,- zł

Wielkopolska, chociaż pozbawiona naturalnych granic, była najbardziej wyrazistą dzielnicą Polski do końca istnienia pierwszej Rzeczypospolitej. Ważną rolę odegrały w tym fundacje magnacko-szlacheckie oraz związana z nimi architektura, głównie sakralna. Zleceniodawcy wywodzili się z rodzin mieszanych wyznaniowo, a poziom wykształcenia szlachty był tu wyższy niż w innych prowincjach monarchii polsko-litewskiej. Gniazda reformacji po przejściu w ręce rodzin katolickich, stały się ośrodkami kontrreformacji. Ograniczone możliwości ekonomiczne zleceniodawców oraz specyfika Wielkopolski, gdzie było mniejsze rozwarstwienie społeczne sprawiły, że nie sprowadzano tam jezuitów, a skromniejsze zgromadzenia franciszkańskie.

Zgodnie z tytułem, w pracy została uwypuklona rola fundatorów obu konfesji, świeckich i duchownych, indywidualnych i zbiorowych, głównie rodzin czy wspólnot zakonnych. Barokowa architektura sakralna w Wielkopolsce, rozwijała się stosunkowo najbardziej harmonijnie, dotrzymując kroku przemianom i trendom, jakie zachodziły na terenach północnowłoskich i środkowoeuropejskich. Przodowały w tym opactwa (Koronowo, Paradyż, Lubiń, Ląd, Obra, Trzemeszno) i jezuici (Poznań) zatrudniając najlepszych wykonawców. Regionalizm charakteryzuje rokokowe wnętrza świątyń reformatów (Osieczna, Miejska Górka, Woźniki) i bernardynów (Wschowa, Koło, Warta, Łęczyca, Kalisz, Zamarte) które cieszyły się popularnością wśród mas szlacheckich. Osobne miejsce zajmują kościoły drewniane o charakterze świątyń dworskich i pielgrzymkowych (Buk, Gułtowy, Łomnica, Sypniewo, Konarzyny, Dąbrówka, Wyszyna). Były też znakomite powtórzenia dzieł europejskich, głównie kościół Filipinów w Gostyniu, oparty na pierwowzorze Balthazara Longheny z Wenecji, który powstał dzięki środkom oraz konsekwencji dążących do celu trzech magnatek, co było ewenementem w Rzeczypospolitej.

Rola Wielkopolski jako łącznika między Śląskiem a Prusami Królewskimi, z którymi była powiązana w ramach prowincji kościelnych oraz koligacji rodzinnych, była wieloraka. W XVII stuleciu sporo inspiracji artystycznych promieniowało z Prus Królewskich, a w XVIII ze Śląska, skąd pochodziło wielu wykonawców. Na oblicze architektury i sztuki sakralnej Prus Królewskich duży wpływ wywierały Niderlandy i kraje pobrzeża Bałtyku. Natomiast Śląsk w tym okresie znajdował się w domenie Habsburgów. Dlatego szerzej – poza ramy związków sąsiedzkich – zostały tu poczynione obserwacje i porównania dotyczące rozwoju architektury nowożytnej, sięgające terenów północnowłoskich i południowoniemieckich.
Objętość 750 stron, ok. 1000 ilustracji, streszczenie angielskojęzyczne, oraz aparat naukowy

 

Anna Kostrzyńska-Miłosz „Stylistic Trends in Polish Furniture 1918-1939”, tłum. Anna Kowalcze-Pawlik, red. Dariusz Konstantynów, konsultant językowy: Colin J. Mitchell, proj. okładki Piotr Bałdyga
Instytut Sztuki PAN, Liber pro Arte, Warszawa 2019.
ISBN 978-83-65631-25-1
cena: 80,- zł

Książka jest syntezą zjawisk stylistycznych zachodzących w meblarstwie polskim okresu międzywojennego. Ich analizę poprzedzono rozdziałem pierwszym, wprowadzającym czytelnika w tematykę, w którym krótko omówiono styl zakopiański, meble projektu Stanisława Wyspiańskiego oraz działalność Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana i Warsztatów Krakowskich.

Rozdział drugi dotyczy meblarstwa lat dwudziestych – kształtowania się polskiej odmiany art deco. Liczne ilustracje, opatrzone komentarzem, prezentują eksponaty z Wystawy Paryskiej 1925 roku oraz powstanie dwóch rozbieżnych kierunków: tradycyjnego, związanego ze spółdzielnią Ład i awangardowego z kręgu grup artystycznych Blok i Praesens.

Trzecia część opracowania dotyczy lat trzydziestych, prób dostosowania wyposażenia wnętrz do lat kryzysu, a także działalności wystawienniczej artystów związanych z Akademią Sztuk Pięknych oraz architektów zgrupowanych przy Politechnice Warszawskiej.

Książkę uzupełniają rozdziały końcowe dotyczące technicznych zagadnień związanych z meblarstwem tj. zastosowania różnych gatunków drewna, sklejki, wikliny czy metalu. Można tam również znaleźć techniki zdobnicze stosowane do wykańczania powierzchni sprzętów czy rodzaje konstrukcji.
Należy również wspomnieć o krótkiej wzmiance, uzupełnionej zdjęciami, omawiającej współczesne wnętrze inspirowane stylem polskich wnętrz art deco. Realizacją tą jest jadalnia dla pracowników firmy Swiss Krono, która to firma jest sponsorem wydania książki.


The book is a synthesis of stylistic phenomena occurring in Polish furniture in the inter-war period. Their analysis is preceded by Chapter One serving to introduce the Reader into the topic; it briefly analyzes the Zakopane style, furniture designed by Stanisław Wyspiański, as well as the activity of the Society of Polish Applied Art and the Cracow Workshops.

Chapter Two focuses on the furniture of the 1920s, thus the formation of the Polish variant of Art Deco. Numerous illustrations with respective comments show exhibits from the 1925 Paris Exhibition and the formation of two divergent directions: the traditional one associated with the Ład Cooperative and the Avant-Garde one affiliated to the Blok and Praesens artistic groups.

The third section of the study focuses on the 1930s, attempts to adjust interior furnishing to the times of the crisis, as well as the display activity of the artists associated with the Academy of Fine Arts and the architects grouped around the Warsaw University of Technology.

The final sections of the book relate to the technical issues of cabinetmaking, namely the application of different types of wood, plywood, wicker, or metal. Furthermore, ornament techniques used for finishing off furniture surfaces, or types of structures can be found here.

Additionally, the book mentions a contemporary interior inspired by the style of Polish Art Deco. It is the dining room for the employees of Swiss Krono who have sponsored this publication.

 

Stanisława Trebunia-Staszel, „Lud zdolny do życia”. Górale podhalańscy w oczach niemieckiego okupanta. Biblioteka Kontekstów, Warszawa 2019, ISBN 978-83-65631-21-3, ss. 255

Książka dotyczy złożonych losów Podhala w okresie II wojny światowej. Autorka podejmuje trudny i mało znany dotąd temat nazistowskich badań rasowych i etnograficznych prowadzonych w tym regionie przez pracowników Institut für Deutsche Ostarbeit. Sięgając do odkrytych w ostatnich latach materiałów archiwalnych stara się prześledzić i rozpoznać na nowo zagadnienia związane z polityką etniczną niemieckiego okupanta wobec mieszkańców Podhala, zwracając także uwagę na inne kwestie, jak np. problem uwikłania nauki w zbrodniczą politykę Trzeciej Rzeszy. Autorka w swej pracy nie poprzestaje jedynie na analizie materiałów archiwalnych. Oddaje głos także najstarszym mieszkańcom Podhala, którzy jako kilkuletnie dzieci poddani zostali opresyjnej akcji nazistowskich badań. Przywołuje ich relacje, przybliżając zapamiętane z okresu wojny często dramatyczne przeżycia i doświadczenia.

 

Stanisław Mossakowski, Z Mazowsza na Litwę i Ruś Koronną. Kartki z kresowych dziejów jednej polskiej rodziny (Mossakowskich herbu Jastrzębiec), Warszawa 2017, ISBN 978-83-65631-09-1, ss. 318

W oparciu o materiały źródłowe pochodzące z archiwów i bibliotek polskich, rosyjskich, ukraińskich i austriackich autor ukazuje fragmenty dziejów kilku linii jednej drobnoszlacheckiej rodziny mazowieckiej, której przedstawiciele poszukiwali nowych warunków egzystencji na wschodnich, kresowych ziemiach dawnej Rzeczypospolitej w czasie od XVI do XX wieku.

 

Polska muzyka tradycyjna – dziedzictwo fonograficzne. Stan aktualny – zachowanie – udostępnianie, t. I. Studia pod red. Jacka Piotra Jackowskiego, Warszawa 2017, ISBN 978-83-65631-12-1

Książka powstała w ramach wieloetapowego projektu „Polska muzyka ludowa – dziedzictwo fonograficzne. Stan aktualny, zachowanie, udostępnianie”, realizowanego od kilku lat w Zbiorach Fonograficznych IS PAN. Zamieszczone w niej artykuły dotyczą digitalizowanych w ramach projektu kolekcji nagraniowych (m.in. z Woli Osowińskiej, Franciszka Kotuli z Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie, prywatnej kolekcji Wandy Księżopolskiej, archiwum Polskiego Radia) oraz problemów archiwizacji, digitalizacji, ochrony i udostępniania zbiorów.

 

Odkrywanie „peryferii”. Historie fotografii w Europie Środkowo-Wschodniej, pod red. Marty Ziętkiewicz i Małgorzaty Biernackiej, seria: Źródła do historii fotografii polskiej XIX wieku, t. IV, Warszawa 2017, ISBN 978-83-65631-11-4

Zbiór artykułów będących pokłosiem międzynarodowej konferencji Discovering „Peripheries”: Photographic Histories in Central and Eastern Europe, zorganizowanej w dn. 31 maja – 1 czerwca 2016 r. w ramach realizacji projektu Źródła do historii fotografii polskiej XIX w. Zebranie, opracowanie i edycja rozproszonego materiału źródłowego, finansowanego przez Narodową Radę Rozwoju Humanistyki.

 

Aleksander Ken, Rozważania historyczne, artystyczne i naukowe o fotografii, tłumaczenie, opracowanie naukowe, wybór ilustracji Małgorzata Maria Grąbczewska, redakcja Małgorzata Biernacka, seria: Źródła do historii fotografii polskiej XIX wieku, t. II, Warszawa 2017, ISBN 978-83-65631-10-7

Opatrzony aparatem naukowym przekład wydanej w Paryżu w 1864 roku pracy Dissertations historiques, artistiques et scientifiques sur la photographie Aleksandra Kena, wybitnego polskiego fotografa, czynnego we Francji w 2. poł. XIX wieku.

 

Music Migration in the Early Modern Age: Centres and Peripheries – People, Works, Styles, Paths of Dissemination and Influence, ed. by Jolanta Guzy-Pasiak, Aneta Markuszewska, Warszawa 2016, ISBN 978-83-65631-06-0

Praca powstała jako zwieńczenie projektu „Music Migrations in the Early Modern Age: The Meeting of the European East, West and South” finansowanego z grantu HERA (Humanities in the European Research Area), którego celem było postawienie zasadniczych pytań dotyczących znaczenia zderzenia Wschodu, Zachodu i Południa Europy dla kultury muzycznej, w sensie szerszym i bardziej lokalnym.

Migracja muzyków i transmisja repertuaru w Europie w XVII i XVIII wieku przyczyniła się do powstania sieci muzycznych i kulturalnych, w których główne europejskie ośrodki życia muzycznego zostały powiązane z małymi, na ogół słabo zbadanymi, centrami.

W celu zbadania tego transferu muzycznego w kontekście ewolucji stylu muzycznego, praktyki wykonawczej, instrumentów muzycznych, edukacji muzycznej, instytucji kulturalnych, próbowano ustalić nie tylko, jak ośrodki peryferyjne maja się do centrów, ale też w jakiej relacji pozostaję te małe ośrodki do siebie.

 

Luca Marenzio, Missa super Iniquos odio habui, wyd. Barbara Przybyszewska-Jarmińska, Warszawa 2016, ISBN 978-83-65631-07-7

Pierwsza światowa edycja źródłowo-krytyczna całego cyklu ośmiogłosowej, polichóralnej Missa super Iniquos odio habui Luki Marenzia (1553 lub 1554-1599), do niedawna znanej tylko z dwóch pierwszych części. Msza została niemal na pewno skomponowana, kiedy Luca Marenzio był kapelmistrzem na dworze króla Polski Zygmunta III Wazy i wykonana po raz pierwszy w 1596 roku w Warszawie.

Edycja ze wstępem monograficznym i komentarzem krytycznym w języku polskim i angielskim.

 

Ars musica and its contexts in medieval and early modern culture. Esseys in honour of Elżbieta Witkowska-Zaremba, edited by Paweł Gancarczyk, Warszawa 2016, ISBN 978-83-65631-03-9, ss. 554

Dwadzieścia dziewięć tekstów w języku angielskim, niemieckim i polskim poświęconych różnym aspektom funkcjonowania muzyki w kulturze średniowiecza i wczesnej nowożytności. Obok ujęć z zakresu muzykologii pojawiają się prace z zakresu historii sztuki i kultury oraz historiografii. Księga jubileuszowa dedykowana prof. Elżbiecie Witkowskiej-Zarembie.

 

Paweł Gancarczyk, Dominika Grabiec (red.) Music, Politics and Ideology in the Visual Arts (= Ikonografia muzyczna. Studia i materiały, t. 3), Warszawa 2015, Instytut Sztuki PAN, Stowarzyszenie Liber Pro Arte, ISBN 978-83-63877-65-1, ISBN 978-83-92343-87-5

Dziesięć tekstów w języku angielskim poświęconych tematyce politycznej i ideologicznej w ikonografii muzycznej od XVII wieku do lat osiemdziesiątych XX wieku. Studia dotyczą malarstwa, grafiki, rzeźby, scenografii odnoszących się bezpośrednio lub pośrednio do tematyki muzycznej. Podejmowane są zagadnienia propagandy wizualnej, m.in. w odniesieniu do systemów totalitarnych XX wieku.

The present volume contains ten texts devoted to the presence of political and ideological themes in musical iconography from the seventeenth century to the 1980s. The studies deal with painting, artistic and functional graphic design, sculpture, stage design and other works of the visual arts containing direct or indirect references to musical functions and themes.

Most of the issues addressed in this volume are strongly marked by a political and propagandist message. Content of this type is particularly visible in the art of former totalitarian countries (the German Third Reich, the Soviet Union) and countries influenced by fascism (the Ustasha Independent State of Croatia) and communism (the People’s Republic of Poland, the Socialist Federal Republic of Yugoslavia). Yet political and ideological contexts are also in evidence in the music and musical iconography of earlier times. They are discernible, for example, in the way people apprehended the culture of the Orient, discovered and interpreted by European artists and scholars. Perception of the Near East was burdened with cultural topoi and stereotypes sustained by colonial and national ideology and by the Christian missionary concept of the time.

Contents [Spis treści]

  • Editorial
  • Cristina Santarelli, 'Soft’ anti-Turkish propaganda in some seventeenth-century Savoy court celebrations
    Sławomira Żerańska-Kominek, An odalisque with a tambourine. Music in orientalist representations of the harem
  • Davide Nadali, Looking at music: the representation of the ancient Near East between fiction and reality in the age of orientalism
  • Vjera Katalinić, The visualisation of the national in nineteenth-century opera in Zagreb
  • Grzegorz Zieziula, From Ariadne to Halka: The ‘melodrama model’ in Moniuszko’s opera and its echoes in iconography
  • Marcin Zgliński, Iconosphere of music in the Stalinist USRR and the Third Reich – a tentative comparison
  • Stanislav Tuksar, Hidden and overt socio-political messages in 1941 Croatian newspapers: Totalitarian rightest ideology and its musico-pictorial projections
  • Marcin Zgliński, The cover design of Polish propaganda songs, 1945–1955
  • Mariusz Gradowski, Polish ‘Hair’. Some remarks on cultural propaganda and on the image and stage performance of Polish rock and roll bands in the 1960s
  • Julijana Zhabeva-Papazova, Alternative rock in Yugoslavia in the 1980s and its musical iconography.

 

Ewa Nowak-Mitura, Początki fotografii w prasie polskiej. „Tygodnik Ilustrowany” 1858-1900nowak
Seria: „Źródła do historii fotografii polskiej XIX wieku” pod red. Małgorzaty Biernackiej, t. I
ISBN 978-83-65631-02-2 (całość)
ISBN 978-83-65631-00-8 (książka)
ISBN 978-83-65631-01-5 (płyta CD)
Wydawca: Stowarzyszenie LIBER PRO ARTE
Warszawa 2015

 

Początki fotografii w prasie polskiej. „Tygodnik Ilustrowany” 1858-1900 – to drugi tom serii „Źródła do historii fotografii polskiej XIX wieku” wydanej przez Stowarzyszenie „Liber pro Arte’ dzięki grantowi Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Książka prezentuje szeroko ujętą analizę wykorzystywania fotografii do ilustrowania jednego z najważniejszych polskich czasopism w najmniej jak dotąd przebadanym pod tym względem okresie 2. połowy XIX wieku. Towarzyszący jej katalog załączony w formie elektronicznej na płycie CD zawiera spis wykonanych na podstawie fotografii ilustracji, opublikowanych w „Tygodniku Ilustrowanym” od momentu jego powstania do końca XIX wieku. Katalog ten zawiera ponad 2800 not i jest pierwszą tak kompleksową publikacją dotyczącą tego zagadnienia.

 

Marta Ziętkiewicz, Małgorzata Biernacka (red.) Miejsce fotografii w badaniach zietkiewicz_biernacka
humanistycznych.
Seria: „Źródła do historii fotografii polskiej XIX wieku” pod red. Małgorzaty Biernackiej, t. I

ISBN 978-83-92343-88-2 Wydawca: Stowarzyszenie LIBER PRO ARTE
Warszawa 2015

 

Materiały z konferencji zorganizowanej w grudniu 2013 roku w Bibliotece Narodowej
w Warszawie, poświęconej interdyscyplinarnym badaniom nad fotografią profesjonalną i amatorską XIX, XX i XXI wieku

Książka sfinansowana ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego: Narodowy Program Rozwoju Humanistyki.

 

Katarzyna Kolendo-Korczak, Praecepta politica w toruńskim ratuszu. Niezachowany cykl malowideł z Sali Rady z 1603 roku i jego europejski kontekst, Warszawa 2014, ISBN 978-83-92343-85-1, ss. 428

Książka zawiera próbę rekonstrukcji oraz interpretacji programu ikonograficznego dekoracji stropu Sali Rady ratusza w Toruniu. Malowidła ukazano w kontekście historycznym, politycznym i kulturalnym. Przedstawiono środowisko pomysłodawców dekoracji – z burmistrzem Henrykiem Strobandem na czele – wywodzących się z czołowych europejskich kręgów intelektualnych. Wykazano powiązania programu dekoracji zarówno z ówczesnym piśmiennictwem teologicznym, historiograficznym i prawno-politycznym, jak też z zabytkami europejskiej architektury i malarstwa. W rezultacie malowidła ze stropu toruńskiej Sali Rady okazują się dziełem wyjątkowym w skali europejskiej. Mimo iż dzieło od ponad trzystu lat nie istnieje, nadal jest niezwykłym świadectwem swojego czasu.

 

Muzyka w sztukach wizualnych XIX-XXI wieku, studia pod red. Jolanty Guzy-Pasiak, seria: Ikonografia muzyczna. Studia i materiały, t. 2, Warszawa 2013, ISBN 978-83-92343-86-8, ss.

Kontynuacja tematyki podjętej w pierwszym tomie serii w odniesieniu do sztuki ostatnich dwóch stuleci. Szeroki zakres wątków podejmowanych przez historyków sztuki, muzykologów i etnomuzykologów obejmuje zagadnienia od przedstawień muzyki w malarstwie po walory akustyczne architektury. Nowe idee i ujęcia metodologiczne odzwierciedlają przemiany jakim podlega nie tylko ikonografia muzyczna, lecz również wszystkie dyscypliny nauk o sztuce.

Artykuły zawierają streszczenia w języku angielskim.

 

Anna Wierzbicka, Anna Straszewska i in. Polskie życie artystyczne w latach 1944-1960, t. 1: Lata 1944-1947, Warszawa 2012, Instytut Sztuki PAN, Liber pro Arte, ISBN 978-83-63877-25-5

Anna Wierzbicka, Anna Straszewska i in., Polskie życie artystyczne w latach 1944-1960, t. 2: Rok 1948, Warszawa 2012, Instytut Sztuki PAN, Liber pro Arte, ISBN 978-83-63877- 26-2

Anna Straszewska, Anna Szablowska, Polskie życie artystyczne w latach 1944-1960, t. 3: Rok 1949, Warszawa 2012, Instytut Sztuki PAN, Liber pro Arte, ISBN 978-83-63877- 28-6

Przemysław Strożek, Polskie życie artystyczne w latach 1944-1960, t. 4: Rok 1950, Warszawa 2012, Instytut Sztuki PAN, Liber pro Arte, ISBN 978-83-63877- 30-9

Książki ukazały się przy finansowym wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Wydawnictwo seryjne „Polskie życie artystyczne w l. 1944-1960”, t. 1-4 zawiera diariusz wydarzeń dotyczący lat omówionych w danym tomie. Wraz z pełnym wykazem artystów biorących w nich udział oraz kompletną bibliografią (będącą wynikiem szeroko zakrojonych kwerend przeprowadzanych przez autorów i redaktorów wydawnictwa) ma podstawowe znaczenie dla wiedzy o kulturze polskiej i polskiej historii tego czasu.

Uwzględnione zostały wszystkie wydarzenia twórcze w kraju, bez względu na ich rangę i zasięg, przedstawione w układzie chronologicznym i obejmujące wszystkie dziedziny sztuki malarstwo, rzeźbę, grafikę, sztukę użytkową, architekturę, a także konkursy, wykłady, informacje o czasopismach i instytucjach artystycznych, które powstawały w danym okresie. Ogromną zaletą publikacji jest wybór tekstów dotyczących poszczególnych wydarzeń, stanowiący tak dodatkową informację o danym wydarzeniu, jak przegląd publicystyki tego czasu. Część tekstową uzupełniają fotografie ze zbiorów Instytutu Sztuki PAN, z których większość nie była dotychczas publikowana.

 

Asprilio Pacelli, Sacrae cantiones, edycja źródłowo-krytyczna, wyd. Barbara Przybyszewska-Jarmińska, seria Monumenta Musicae in Polonia, Warszawa 2012, ISBN 978-83-63877-03-3

Edycja 26 motetów Asprilia Pacellego, opublikowanych po raz pierwszy w Wenecji w 1608 roku w zbiorze dedykowanym królowi Polski Zygmuntowi III Wazie, zachowanym kompletnie jedynie w egzemplarzu przechowywanym w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie (dawnej w Preußische Staatsbibliothek w Berlinie), nie mającym nowych wydań. Edytowane utwory powstały podczas pobytu Pacellego w Rzeczypospolitej, gdzie był królewskim kapelmistrzem.

W tomie, poza partyturami utworów, znajdują się: wstęp monograficzny z reprodukcjami wybranych stron starodruku, wstęp edytorski oraz komentarz krytyczny.

Wszystkie teksty zostały opublikowane po polsku i po angielsku.

 

Anna Straszewska, Kostium historyczny w twórczości Jana Matejki na tle malarstwa XIX wieku, Warszawa-Kraków 2012, ISBN 978-83-63877-18-7

Twórczość Jana Matejki ukazana została w książce z perspektywy warsztatu kostiumologicznego i metod pracy ówczesnych malarzy, które pozwalały wykreować sugestywną wizję przeszłości, czemu służyły m.in. szkicowniki z przedstawieniami historycznych realiów, a przede wszystkim kolekcje dawnych ubiorów, rekwizytów i ich rekonstrukcji. Autorka nie tylko analizuje kostiumy na jego obrazach w kontekście współczesnej wiedzy o dawnej modzie, ale przede wszystkim odtwarza stan wiedzy na ten temat za życia artysty i przybliża źródła, z jakich korzystał on projektując ubiory swoich bohaterów.

 

Z badań nad ikonografią muzyczną do 1800. Źródła – problemy – interpretacje, studia pod red. Pawła Gancarczyka, seria: Ikonografia muzyczna. Studia i materiały, t. 1, Warszawa 2012, ISBN 978-83-92343-89-9, ss. 232

Czternaście tekstów ukazujących wielość podejmowanych w Polsce zagadnień z zakresu ikonografii muzycznej i różnorodność ich ujęcia. Oprócz prac, w których centrum znajdują się konkretne źródła plastyczne o treści muzycznej, pojawiają się studia, kładące nacisk na warstwę interpretacyjną i aspekty metodologiczne.

Artykuły zawierają streszczenia w języku angielskim.

 

Stanisław Moniuszko, libretto Włodzimierz Wolski, Halka (1861), edycja faksymilowa / facsimile edition, wstęp i komentarze / introduction and commentaries Grzegorz Zieziula, red. / editor Barbara Przybyszewska-Jarmińska, seria / series D: Bibliotheca Antiqua, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk – Stowarzyszenie Liber Pro Arte, Warszawa 2012, tomy / vols I-IV. ISBN 978-83-63877-12-5, ISBN 978-83-92343-80-6.

Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk i Stowarzyszenie Liber Pro Arte opublikowały partyturę orkiestrową Halki Stanisława Moniuszki w nieznanej dotąd, oryginalnej wersji. Autoryzowana przez kompozytora partytura zawiera muzykę, którą warszawska publiczność usłyszała podczas słynnej premiery w 1858 r. Wersja ta nie jest obecnie dostępna w żadnym z istniejących wydań, ani nagrań Halki (w obiegu funkcjonuje bowiem opracowanie dzieła dokonane na początku lat 50. przez Kazimierza Sikorskiego). W naszej edycji prezentujemy faksymile unikatowego egzemplarza pierwodruku partytury orkiestrowej z 1861 roku.

Ponad 150 lat temu firma wydawnicza Gustawa Gebethnera i Roberta Wolffa zleciła warszawskiemu zakładowi litograficznemu J.V. Fleck & Co. powielenie partytury orkiestrowej Halki Stanisława Moniuszki. Metoda tzw. Umdrucku, którą się w tym celu posłużono, pozwoliła na otrzymanie niewielkiej liczby egzemplarzy. Spośród nich tylko jeden dotrwał do naszych czasów w integralnej postaci.

O istnieniu pierwodruku partytury Halki wiedziało dotąd jedynie kilku specjalistów.
Zawiera on autoryzowany przez Moniuszkę przekaz czteroaktowej, „warszawskiej” wersji dzieła. Pozbawiony jest zatem wszystkich późniejszych, obcych ingerencji, poprawek i „ulepszeń”, m.in. pewnych zmian w harmonii i instrumentacji.

Zaawansowane prace konserwatorskie i analizy muzykologiczne, które poprzedzały prace nad naszą edycją, pozwoliły m.in. ustalić, że ten „biały kruk” należał niegdyś do zbiorów Biblioteki Teatru Lwowskiego (muzyczna część tej kolekcji zaginęła po II wojnie światowej). Przechowywany dzisiaj w Bibliotece Materiałów Orkiestrowych Polskiego Wydawnictwa Muzycznego S.A., został obecnie po raz pierwszy udostępniony szerszym kręgom odbiorców.

Wydanie partytury Halki przypieczętowało ogromny sukces, jaki w 1858 r. przyniosła kompozytorowi warszawska premiera. To ambitne przedsięwzięcie edytorskie było zarazem ważnym wydarzeniem w dziejach polskiego drukarstwa muzycznego. Po raz pierwszy oto opublikowano u nas własnymi siłami pełną partyturę operową. Było to zresztą jedyne dzieło operowe Moniuszki, które kompozytorowi dane było ujrzeć wydrukowane w postaci kompletnej partytury. Na następne tego typu przedsięwzięcie polska kultura muzyczna musiała czekać blisko ćwierć wieku.

Poprzedzający edycję wstęp, streszczenie libretta oraz wszystkie komentarze zamieszczono w języku polskim i angielskim. Publikację zdobią reprodukcje starych rycin i fotografii pochodzących ze zbiorów Biblioteki Instytutu Sztuki PAN.

 

Zbigniew Michalczyk, Michał Stachowicz (1768-1825). Krakowski malarz między barokiem a romantyzmem, t. I-II, Warszawa 2011, ISBN 978-83-89101-94-5

Monografia Michała Stachowicza, prezentująca jego twórczość w kontekście doniosłych przemian społecznych i politycznych przełomu XVIII i XIX w., uwzględniająca takie problemy jak narodziny ikonografii narodowej, początki akademii artystycznych na ziemiach polskich, trwanie tradycji barokowej i początki romantycznego mesjanizmu. W tomie 2. obszerny katalog dzieł.

 

Anna Oleńska, Jan Klemens Branicki. „Sarmata nowoczesny”. Kreowanie wizerunku poprzez sztukę, Warszawa 2011,
ISBN 978-83-923-4385-1, ss. 466

Książka jest próbą pokazania retorycznej roli sztuki na przykładzie inicjatyw artystycznych hetmana Jana Klemensa Branickiego (1689-1771), ważnej postaci czasów saskich, zarazem wybitnego fundatora. Ukazuje dwoistość charakteru przedsięwzięć służących budowaniu jego publicznego wizerunku, które zostały obliczone na różnego odbiorcę – modne formy dla elit Rzeczypospolitej i Europy oraz tradycyjne dla szlachty.

 

omilanowskaMałgorzata Omilanowska, Architekt Stefan Szyller. 1857-1933
EAN 978-83-89101-79-2 Wydawca: Instytut Sztuki PAN, Stowarzyszenie LIBER PRO ARTE
Warszawa 2008

Książka jest poświęcona sylwetce wybitnego warszawskiego architekta Stefana Szyllera. Publikacja ta jest poprawioną i znacznie rozszerzoną – wzbogaconą również o nowy materiał ilustracyjny – wersją dysertacji doktorskiej autorki, opublikowanej w 1995 roku.
Twórczość Stefana Szyllera, jednego z najznakomitszych architektów warszawskich przełomu XIX i XX wieku odegrała wielką rolę w kształtowaniu architektury tej epoki. Znaczące były zarówno jego dokonania w zakresie poszukiwań stylu narodowego, jak i jego wkład w kształtowanie krajobrazu architektonicznego Warszawy przełomu wieków. Szyller był też niezwykle aktywnym, choć kontrowersyjnym konserwatorem i restauratorem zabytków polskich. Wszystkie te zagadnienia zostały wnikliwie omówione i zanalizowane w pierwszej części książki. Druga część zawiera obszerny katalog prac architekta. Całość uzupełniają aneksy, obejmujące rękopiśmienne sprawozdania, życiorysy i listy realizacji sporządzane przez Szyllera.

 

polanowskaJolanta Polanowska, Stanisław Kostka Potocki. Twórczość architekta amatora
ISBN 83-89101-78-5 Wydawca: Instytut Sztuki PAN, Stowarzyszenie LIBER PRO ARTE
Warszawa 2009

Książka poświęcona jest osobie Stanisława Kostki Potockiego (1755-1821), mecenasa i znawcy sztuki, a przede wszystkim jego działalności jako architekta amatora. Potocki najpełniej wypowiedział się w założeniach ogrodowych typu Arcadian picturesque garden, z odniesieniami do mitycznej Arkadii – ewokacji klasycznego Złotego Wieku. Dla literata (Arkadyjczyka imieniem Timagete Licio) były to różne wątki mitów Ateny, Apolla i Muz – opiekunów twórczości naukowej i artystycznej, obecne w pawilonach, ozdobach i rzeźbach wszystkich jego rezydencji, co w połączeniu z antykizowaniem form architektonicznych, składało się na typ formalny Arcadian picturesque garden.
Podjęcie w XVIII wieku w północnej Europie prób tworzenia villa all’antica pozwalało na wpisywanie do „otwartej formuły” ogrodów krajobrazowych nowych wątków treściowych: przeszłości narodowej i lokalnej. Dla Potockiego picturesque garden stał się polem do doświadczeń z formą – analizował dawne budowle, zwykle antyczne (poznawane jako na poły ruiny, z dobudówkami z późniejszych epok), by przez syntezę ich form tworzyć wielostylowe architektoniczne „palimpsesty”, odzwierciedlające przyrost wiedzy o dawnej sztuce. Interpretując Arcadian picturesque garden jako trójwymiarową veduta ideata (bliskie gatunkowi capriccio w malarstwie wedutowym i wyobrażeniom Giovanniego Battisty Piranesiego), ogrody Potockiego można określić jako odrębny typ architectural landscape garden. Jego poszukiwania, sięgające poza ogólnie przyjęte pojęcie klasyczności, otwierały nowe perspektywy.

 

bristigerMichał Bristiger, Forma wariacyjna w muzyce instrumentalnej renesansu
EAN 978-83-92343-84-4 Wydawca: Instytut Sztuki PAN, Stowarzyszenie LIBER PRO ARTE
Warszawa 2008

Przedmiotem pracy jest forma wariacyjna, forma muzyki instrumentalnej, przede wszystkim lutniowej, wykoncypowana na gruncie hiszpańskim w pierwszej połowie XVI wieku, lecz mająca swoją długą „prehistorię”, zakorzenioną w technice wariacyjnej, tkwiącej z kolei u podstaw wszelkiego kształtowania materii dźwiękowej […].
Mamy tu do czynienia z oryginalną metodologicznie i w warstwie ideowej wizją historii formy, która wykształciła się wprawdzie w epoce renesansu, ale pozostała w użyciu do czasów współczesnych. Przyjęty przez Autora sposób ujęcia problematyki powoduje, że opis tego historycznego zjawiska, powstałego w konkretnej epoce i przede wszystkim na materiale z tej epoki ukazywanego, służy nie tylko, a nawet nie przede wszystkim, badaniu odległej przeszłości, ale nakierowany jest na przyszłość.

 

mossakowskiStanisław Mossakowski, Kaplica Zygmuntowska (1515-1533).
Problematyka artystyczna i ideowa mauzoleum króla Zygmunta I.
ISBN 83-923438-0-8 Wydawca: Instytut Sztuki PAN, Stowarzyszenie LIBER PRO ARTE
Cena: 60 ,-

Mało jest na obszarze Polski dzieł sztuki, które doczekały się tak licznych opracowań jak Kaplica Zygmuntowska przy krakowskiej katedrze na Wawelu. Od przeszło stu lat budowla ta pozostaje w centrum zainteresowania coraz to nowych pokoleń badaczy, a równocześnie jej problematyka wciąż zdaje się niewyczerpana. Niniejsza książka, będąca nową, możliwie pełną monografią tego czołowego zabytku sztuki polskiego renesansu i zarazem jednego z wybitnych dzieł w skali europejskiej, to owoc prac autora zapoczątkowanych przeszło ćwierć wieku temu. Ich cząstkowe wyniki były publikowane w specjalistycznych czasopismach krajowych i zagranicznych. Obecne opracowanie nie jest jednak mechanicznym scaleniem rozpraw i artykułów już ogłoszonych, lecz przynosi rozszerzenie badań na całość problematyki związanej z tym zabytkiem. Autor, Stanisław Mossakowski, specjalizuje się w problematyce dziejów architektury i rzeźby dekoracyjnej, roli tradycji antycznej w sztuce, relacji artystycznych polsko-włoskich oraz związków historii sztuki i historii idei.