karol_beyerFotograf Karol Beyer był już przedmiotem zainteresowania badaczy dziejów polskiej fotografii, a wybrane fragmenty jego korespondencji analizowano i publikowano. Jednak fundamentalne znaczenie tej wybitnej osobowości dla historii kultury polskiej stanowi o konieczności udostępnienia pełnej zachowanej epistolografii Beyera wraz z naukowym komentarzem. Beyer jako numizmatyk, archeolog, zawodowy fotograf, kolekcjoner, historyk kultury, wreszcie społecznik i obywatel biorący czynny udział w życiu publicznym kraju jest jednym z najciekawszych fenomenów w panteonie wybitnych Polaków. Jego spuścizna, w tym korespondencja, posiada kluczowe znaczenie między innymi dla udokumentowania procesu przyswajania nowego medium, jakim była fotografia, przez Polaków mieszkających na terenach dawnej Rzeczypospolitej, pozostających pod zaborczą władzą trzech mocarstw.

Elementy biografii

Karol Adolf Beyer urodził się10 lutego 1818 r. w Warszawie i tutaj zmarł 8 listopada 1877 r. Na początku 1845 r. otworzył zakład dagerotypowy w lokalu wynajętym w oficynie pałacu ordynata Zamoyskiego przy ul. Senatorskiej i od tej pory zajmował się fotografią już do końca życia. Kolejne jego pracownie mieściły się: w domu przy ul. Wareckiej nr hip. 1359 (w latach 1850-1857) oraz w kamienicy przy Krakowskim Przedmieściu nr hip 389 (w latach 1857-1867). Zawód fotografa uprawiał ze świadomością przełomowego znaczenia nowego wynalazku, dlatego umiejętnie wykorzystał nowe medium dla dokumentowania polskiej kultury oraz bieżących wydarzeń. Pozostawił też bogaty panteon wizerunków swoich współczesnych. Jego największe dokonania w dziedzinie fotografii to: dagerotypy zaćmienia słońca z 28 lipca 1851 r.; Album wystawy starożytności i przedmiotów sztuki urządzonej w Warszawie na korzyść Domu Schronienia […] z 1856 r.; Gabinet medalów polskich oraz tych które się dziejów Polski tyczą […] z 1857 r.; wydane w 1859 r.: Album fotograficzne wystawy starożytności i zabytków sztuki urządzonej przez c. k. Towarzystwo Naukowe w Krakowie […], album widoków Warszawy, album widoków Krakowa oraz fotografie iluminowanego rękopisu Baltazara Behema ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej. W latach 1859-1864 powstał w jego zakładzie fotograficznym fotoreportaż ukazujący cykl budowy pierwszego mostu stałego na Wiśle w Warszawie, zwanego Mostem Kierbedzia. W 1861 r. sfotografował mężczyzn zastrzelonych 27 lutego podczas manifestacji w Warszawie (Portrety Pięciu Poległych), kondukt pogrzebowy arcybiskupa Antoniego M. Fijałkowskiego w dniu 10 października, a po wprowadzeniu 14 października stanu wojennego – place: Zamkowy, Saski, Krasińskich ze stacjonującym na nich wojskiem rosyjskim. Na początku 1863 r. zrealizował zamówienie Muzeum Sztuk Pięknych na cztery fotografie: portret namiestnika Konstantego Romanowa, portret Aleksandra Wielopolskiego oraz widok reprezentacyjnej sali w gmachu muzealnym (obecnie siedziba Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego). W 1866 r. powstał album włościan z podwarszawskiego Miedzeszyna i Wilanowa. Był to ostatni zrealizowany stricte fotograficzny projekt, gdyż w czerwcu 1867 r. Beyer zamknął zakład fotograficzny, a w 1872 r. sprzedał go firmie Kostka i Mulert. Beyer nie porzucił zainteresowania fotografią, tylko poświęcił się szlachetnym technikom reprodukcji fotografii zabytków, dostarczając ilustracji do takich spektakularnych dzieł, jak drugi tom wydawnictwa Monumenta Poloniae Historia Augusta Bielowskiego, wydany we Lwowie w 1872 r. i pierwszy zeszyt Monumenta Antiquae Artis Cracoviensia, wydany w tym samym roku nakładem Oddziału Archeologii i Sztuk Pięknych Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. W 1873 r. przygotował z Melecjuszem Dutkiewiczem ilustracje w technice fotodruku do Albumu wydanego staraniem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu w czterechsetną rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika z objaśnieniami Ignacego Polkowskiego. Karol Beyer angażował się aktywnie w życie kulturalne i społeczne kraju oraz poza jego granicami. W latach 50. XIX w. był związany z grupą artystów, tworzących tzw. „cyganerię warszawską”. Od 1855 r. pozostawał członkiem Société française de photographie w Paryżu. W 1858 r. należał do grupy członków Muzeum Starożytności i Komisji Archeologicznej w Wilnie. W 1859 r. zakładał „Tygodnik Ilustrowany”, z którego redakcją stale współpracował, dostarczając fotografii do ilustrowania czasopisma oraz publikując własne teksty na temat zabytków. W dramatycznym 1861 r. wszedł w skład Delegacji Miejskiej, która od 28 lutego do 22 marca reprezentowała Warszawian w rozmowach z rosyjskimi władzami. Po wprowadzeniu stanu wojennego został aresztowany, skazany i uwięziony w twierdzy modlińskiej, gdzie odbywał karę do kwietnia 1862 r. Dnia 23 października 1863 r. został ponownie aresztowany i skazany na zesłanie do Nowochapiorska w guberni woroneskiej, gdzie udało mu się fotografować i skąd powrócił do Warszawy w kwietniu 1865 r. W 1876 r. przygotował polską wystawę i katalog na kongres antropologiczno-archeologiczny w Peszcie. Zmarł dnia 8 listopada 1877 r. w wieku 59 lat i został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym pod skromną płytą z napisem „Były fotograf i obywatel miasta Warszawy”.

Fotograf Karol Beyer – nadawca i adresat.

[Korespondencja na tematy związane z działalnością Beyera – fotografa]

Listy pisane przez Karola Beyera, pierwszego polskiego fotografa, do osób prywatnych, do instytucji, do redakcji tytułów prasowych, a także do rodziny są prawdziwą skarbnicą wiedzy na temat epoki. Zawarte w nich fakty, informacje, opinie, plany i marzenia Beyera pozwalają z jednej strony poznać bliżej osobowość tego wybitnego uczestnika życia kulturalnego. Z drugiej strony są przewodnikiem po epoce zawieszonej między romantyzmem, a pozytywizmem oraz między represjami obcej administracji państwowej wobec polskiego narodu najpierw po Powstaniu Listopadowym, następnie po Powstaniu Styczniowym. Podobną rolę spełnia korespondencja otrzymywana przez Karola Beyera od licznych nadawców, wiążąca się bezpośrednio z problemami podnoszonymi przez fotografa lub rozszerzająca spektrum problematyki ze względu na osobiste zainteresowania piszących do fotografa. Udostępnienie zachowanej w zbiorach polskich korespondencji Karola Beyera w formie wydawnictwa źródłowego będzie solidną podstawą do badań nie tylko nad dziejami polskiej fotografii, ale także do interdyscyplinarnych rozważań nad dziejami naszej kultury, inteligencji, nauki.